धूमेनाव्रियते वह्निः...
नेविगेशन पर जाएँ
खोज पर जाएँ
श्लोकः
- धूमेनाव्रियते वह्निर्यथादर्शो मलेन च ।
- यथोल्बेनावृतो गर्भस्तथा तेनेदमावृतम् ॥ ३८ ॥
अयं भगवद्गीतायाः तृतीयोध्यायस्य कर्मयोगस्य अष्टात्रिंशत्तमः (३८) श्लोकः ।
पदच्छेदः
धूमेन आव्रियते वह्निः यथादर्शः मलेन च यथा उल्बेन आवृतः गर्भः तथा तेन इदम् आवृतम् ॥ ३८ ॥
अन्वयः
यथा धूमेन वह्निः आव्रियते, यथा मलेन आदर्शः, यथा उल्बेन च गर्भः तथा इदं (ज्ञानम्) तेन आवृतम् ।
शब्दार्थः
| अन्वयः | सरलसंस्कृतम् |
| यथा | येन प्रकारेण |
| धूमेन | धूमेन |
| वह्निः | अग्निः |
| आव्रियते | आवृतः भवति |
| यथा | येन प्रकारेण |
| मलेन | रजसा |
| आदर्शः | दर्पणः |
| यथा | येन प्रकारेण |
| उल्बेन | गर्भवेष्टनेन चर्मणा |
| गर्भः | पिण्डः |
| तथा | तेन प्रकारेण |
| तेन | कामेन |
| इदम् | ज्ञानम् |
| आवृतम् | आच्छादितम् । |
व्याकरणम्
सन्धिः
- धूमेनाव्रियते = धूमेन + आव्रियते – सवर्णदीर्घसन्धिः
- यथादर्शः = यथा + आदर्शः – सवर्णदीर्घसन्धिः
- वह्निर्यथा = वह्निः + यथा – विसर्गसन्धिः (रेफः)
- आदर्शो मलेन = आदर्शः + मलेन – विसर्गसन्धिः (सकारः) रेफः, उकारः, गुणः च
- आवृतो गर्भः = आवृतः + गर्भः – विसर्गसन्धिः (सकारः) रेफः, उकारः, गुणः च
- यथोल्बेन = यथा + उल्बेन – गुणसन्धिः
- तेनेदम् = तेन + इतम् - गुणसन्धिः
कृदन्तः
- आवृत्तम् = आङ् + वृ + क्त (कर्मणि)
अर्थः
येन प्रकारेण धूमेन अग्निः, रजसा दर्पणः, यथा च गर्भवेष्टनेन चर्मणा गर्भः आच्छादितः भवति तेन प्रकारेण कामेन ज्ञानम् आच्छादितम् अस्ति ।
शाङ्करभाष्यम्
कथं वैरीति दृष्टान्तैः प्रत्याययति-धूमेनेति। धूमेन सहजेनाव्रियते वह्निः प्रकाशात्मकोऽप्रकाशात्मकेन यथा वाऽऽदर्शो मलेन च यथोल्बेन गर्भवेष्टनेन जरायुणावृतआच्छादितो गर्भस्तथा तेनेदमावृतम् ।।38।।
सम्बद्धाः लेखाः
बाह्यसम्पर्कतन्तुः
- http://spiritual-teaching.org/ewExternalFiles/Bhagavad%20Gita%20-%20comm%20Sankara,%20tr.%20Aiyar.pdf
- http://www.srimatham.com/uploads/5/5/4/9/5549439/ramanuja_gita_bhashya.pdf
- https://www.youtube.com/watch?v=50UvBKzWpD4
- https://www.youtube.com/watch?v=7sEMuF3hAvU
उद्धरणम्
अधिकवाचनाय
- गीताप्रवेशः, द्वितीयभागः, प्रथमखण्डः, ISBN - 978-81-88276-39-8, संस्कृतभारती
- श्रीमद्भगवद्गीतायाः परिचयात्मकलेखः
- श्रीमद्भगवद्गीतायाः मूलपाठः
- श्रीमद्भगवद्गीताशाङ्करभाष्येण सह आङ्ग्लानुवादः
- श्रीमद्भगवद्गीताशाङ्करभाष्येण सह
- श्रीमद्भगवद्गीता सान्वयम्, आङ्ग्लानुवादश्च