देवनागरी

देवनागरी लिप्या लिखिता ऋग्वेदस्य पाण्डुलिपिः

देवनागरी (Devanagari) लिपिः भारतीय भाषाणां तथा कासाञ्चन विदेशीयभाषाणाम् अपि प्रमुखा लिपिः वर्तते । संस्कृत-पालि- हिन्दी-मराठी-कोंकणी-सिन्धी-कश्मीरी-डोगरी-नेपाली-तामाङ भाषा-गढ़वाली-बोडो-अंगिका- मगही-भोजपुरी-मैथिली-संथाली इत्यादयः भाषाः देवनागरीलिपेः एव उपयोगं कुर्वन्ति | एतत् अतिरिच्य गुजराती-पंजाबी-बिष्णुपुरिया मणिपुरी-रोमानी-उर्दूभाषासु च एषा एव लिपिः प्रयुक्ता अस्ति ।

अस्यां लिप्यां ५२ वर्णाः सन्ति | तेषु १४ स्वराः ३८ व्यञ्जनानि च । अक्षराणां क्रमव्यवस्थायां (विन्यासे) वैज्ञानिकपद्धतिः अनुसृता अस्ति | स्वर-व्यंजन-कोमल-कठोर-अल्पप्राण-महाप्राण-अनुनासिक्य-अन्तस्थ-उष्म इत्यादि वर्गीकरणञ्च वैज्ञानिकं वर्तते । केनचित् मतानुसारेण देवनगरे (काश्यां) उपयुज्यमाना आसीत् इति कारणेन देवनागरी सञ्जाता।

लिपिः

देवनागरी लिप्यां १२ स्वराः ३४ व्यंजनानि च सन्ति । === स्वरः ===

वर्णः	“प” इति अक्षरेण सह मात्रा	IPA उच्चारणम्	"प्" इति अक्षरेण सह उच्चारणम्	IAST समतुल्यः	अंग्रेज़ी समतुल्यः	वर्णनम्
अ	प	फलकम्:IPA	फलकम्:IPA	a	short or long en:Schwa: as the a in above or ago	मध्यभागस्य मध्ये प्रसृतः स्वरः
आ	पा	फलकम्:IPA	फलकम्:IPA	ā	long en:Open back unrounded vowel: as the a in father	दीर्घविवृतः पार्श्वे प्रसृतः स्वरः
इ	पि	फलकम्:IPA	फलकम्:IPA	i	short en:close front unrounded vowel: as i in bit	ह्रस्वसंवृतः अग्रे प्रसृतः स्वरः
ई	पी	फलकम्:IPA	फलकम्:IPA	ī	long en:close front unrounded vowel: as i in machine	दीर्घसंवृतः अग्रे प्रसृतः स्वरः
उ	पु	फलकम्:IPA	फलकम्:IPA	u	short en:close back rounded vowel: as u in put	ह्रस्वसंवृत पार्श्वे वर्तुलस्वरः
ऊ	पू	फलकम्:IPA	फलकम्:IPA	ū	long en:close back rounded vowel: as oo in school	दीर्घसंवृतः पार्श्वे वर्तुलस्वरः
ए	पे	फलकम्:IPA	फलकम्:IPA	e	long en:close-mid front unrounded vowel: as a in game (not a diphthong)	दीर्घ-अर्धसंवृतः अग्रे प्रसृतः स्वरः
ऐ	पै	फलकम्:IPA	फलकम्:IPA	ai	long en:near-open front unrounded vowel: as a in cat	दीर्घ-विवृतः अग्रे प्रसृतः स्वरः
ओ	पो	फलकम्:IPA	फलकम्:IPA	o	long en:close-mid back rounded vowel: as o in tone (not a diphthong)	दीर्घ-अर्धसंवृतः पार्श्वे वर्तुलस्वरः
औ	पौ	फलकम्:IPA	फलकम्:IPA	au	long en:open-mid back rounded vowel: as au in caught	दीर्घ-अर्धविवृतः पार्श्वे वर्तुलस्वरः
<none>	<none>	फलकम्:IPA	फलकम्:IPA	<none>	short en:open-mid front unrounded vowel: as e in get	ह्रस्व-अर्धविवृतः अग्रे प्रसृतः स्वरः

संस्कृत भाषायां ऐ द्वि अक्षरयोः युग्म तथा "अ-इ" वा "आ-इ" प्रकारेण उच्चारितो भवति। तथैव औ "अ-उ" वा "आ-उ" प्रकारेण उच्चारितो भवति।

व्यंजनम्

	अल्पप्राणः अघोषः	महाप्राणः अघोषः	अल्पप्राणः घोषः	महाप्राणः घोषः	नासिक्यः
Plosives / स्पर्श
काण्ठ्यः	क फलकम्:IPA k; English: skip	ख फलकम्:IPA kh; English: cat	ग फलकम्:IPA g; English: game	घ फलकम्:IPA gh; Aspirated /g/	ङ फलकम्:IPA n; English: ring
तालव्यः	च फलकम्:IPA ch; English: chat	छ फलकम्:IPA chh; Aspirated /c/	ज फलकम्:IPA j; English: jam	झ फलकम्:IPA jh; Aspirated फलकम्:IPA	ञ फलकम्:IPA n; English: finch
मूर्धन्यः	ट फलकम्:IPA t; American Eng: hurting	ठ फलकम्:IPA th; Aspirated फलकम्:IPA	ड फलकम्:IPA d; American Eng: murder	ढ फलकम्:IPA dh; Aspirated फलकम्:IPA	ण फलकम्:IPA n; American Eng: hunter
दन्त्यः	त फलकम्:IPA t; Spanish: tomate	थ फलकम्:IPA th; Aspirated फलकम्:IPA	द फलकम्:IPA d; Spanish: donde	ध फलकम्:IPA dh; Aspirated फलकम्:IPA	न फलकम्:IPA n; English: name
ओष्ठ्यः	प फलकम्:IPA p; English: spin	फ फलकम्:IPA ph; English: pit	ब फलकम्:IPA b; English: bone	भ फलकम्:IPA bh; Aspirated /b/	म फलकम्:IPA m; English: mine

	तालव्यः	मूर्धन्यः	दन्त्यः/ वर्त्स्यः	कण्ठोष्ठ्यः/ काकल्यः
Non-Plosives / स्पर्शरहितः
अन्तस्थः	य फलकम्:IPA y; English: you	र फलकम्:IPA r; Scottish Eng: trip	ल फलकम्:IPA l; English: love	व फलकम्:IPA v; English: vase
ऊष्मः/ संघर्षी	श फलकम्:IPA sh; English: ship	ष फलकम्:IPA sh; Retroflex फलकम्:IPA	स फलकम्:IPA s; English: same	ह फलकम्:IPA h; English home

वर्ण(IPAउच्चारणम्)	उदाहरणम्	वर्णनम्	आंग्लाभाषाया वर्णनम्	अशुद्ध-उच्चारणम्
क़ (/ q /)	क़त्ल	अघोष-अलिजिह्वीय-स्पर्शः	Voiceless uvular stop	क (/ k /)
ख़ (/ x or χ /)	ख़ास	अघोष-अलिजिह्वीयः काण्ठ्यः संघर्षी	Voiceless uvular or velar fricative	ख (/ k^h /)
ग़ (/ ɣ or ʁ /)	ग़ैर	घोषः अलिजिह्वीयः काण्ठ्यः संघर्षी	Voiced uvular or velar fricative	ग (/ g /)
फ़ (/ f /)	फ़र्क	अघोषः दन्त्यौष्ठ्यः संघर्षी	Voiceless labio-dental fricative	फ (/ p^h /)
ज़ (/ z /)	ज़ालिम	घोषः वर्त्स्य संघर्षी	Voiced alveolar fricative	ज (/ dʒ /)
झ़ (/ ʒ /)	टेलेवीझ़न	घोषः तालव्यः संघर्षी	Voiced palatal fricative	ज (/ dʒ /)
थ़ (/ θ /)	अथ़्रू	अघोषः दन्त्यः संघर्षी	Voiceless dental fricative	थ (/ t̪^h /)
ड़ (/ ɽ /)	पेड़	अल्पप्राणः मूर्धन्यः उत्क्षिप्तः	Unaspirated retroflex flap	-
ढ़ (/ ɽ^h /)	पढ़ना	महाप्राणः मूर्धन्यः उत्क्षिप्तः	Aspirated retroflex flap	-