तस्मात्त्वमिन्द्रियाण्यादौ...
नेविगेशन पर जाएँ
खोज पर जाएँ
श्लोकः
- तस्मात्त्वमिन्द्रियाण्यादौ नियम्य भरतर्षभ ।
- पाप्मानं प्रजहि ह्येनं ज्ञानविज्ञाननाशनम् ॥ ४१ ॥
अयं भगवद्गीतायाः तृतीयोध्यायस्य एकचत्वारिंशत्तमः (४१) श्लोकः ।
पदच्छेदः
तस्मात् त्वम् इन्द्रियाणि आदौ नियम्य भरतर्षभ पाप्मानं प्रजहि हि एनं ज्ञानविज्ञाननाशनम् ॥ ४१ ॥
अन्वयः
भरतर्षभ ! तस्मात् त्वम् आदौ इन्द्रियाणि नियम्य ज्ञानविज्ञाननाशनं पाप्मानम् एनं प्रजहि ।
शब्दार्थः
| अन्वयः | सरलसंस्कृतम् |
| भरतर्षभ | भरतश्रेष्ठ ! |
| तस्मात् | तेन हेतुना |
| त्वम् | त्वम् |
| आदौ | प्रथमम् |
| इन्द्रियाणि | नेत्रादीनि |
| नियम्य | निगृह्य |
| ज्ञानविज्ञाननाशनम् | समस्तविज्ञाननाशनम् |
| एनम् | इमम् |
| पाप्मानम् | पापम् |
| प्रजहि | त्यज । |
व्याकरणम्
सन्धिः
- इन्द्रियाण्यादौ = इन्द्रियाणि + आदौ – यण्सन्धिः
- ह्येनम् = हि + एनम् – यण्सन्धिः
समासः
- भरतर्षभः = भरतः ऋषभः इव – उपमतिसमासः (कर्मधारयः)
- ज्ञानविज्ञाननाशनम् = ज्ञानं च विज्ञानं च, ज्ञानविज्ञाने – द्वन्द्वः
- ज्ञानविज्ञानयोः नाशनम्, तत् – षष्ठीतत्पुरुषः
कृदन्तः
- नियम्य = नि + यम् + ल्यप्
अर्थः
अर्जुन ! अतः भवान् आदौ सर्वाणि इन्द्रियाणि संयम्य समस्तविज्ञाननाशकम् एनं पापं त्यजतु ।
शाङ्करभाष्यम्
यत एवं-तस्मादिति। तस्मात्त्वमिन्द्रियाण्यादौ पूर्वं नियम्य वशीकृत्य भरतर्षभ, पाप्मानं कामं प्रजहिहि परित्यज, एनं प्रकृतं वैरिणं ज्ञानविज्ञाननाशनं ज्ञानं शास्रत आचार्यतश्चात्मादीनामबरोधः विज्ञानं विशेषस्तदनुभवस्तयोर्ज्ञानविज्ञानयोः श्रेयःप्राप्तिहेत्वोर्नाशनं नाशकरं प्रजहिहि आत्मनः परित्यजेत्यर्थः ।।41।।
सम्बद्धाः लेखाः
बाह्यसम्पर्कतन्तुः
- http://spiritual-teaching.org/ewExternalFiles/Bhagavad%20Gita%20-%20comm%20Sankara,%20tr.%20Aiyar.pdf
- http://www.srimatham.com/uploads/5/5/4/9/5549439/ramanuja_gita_bhashya.pdf
- https://www.youtube.com/watch?v=50UvBKzWpD4
- https://www.youtube.com/watch?v=7sEMuF3hAvU
उद्धरणम्
अधिकवाचनाय
- गीताप्रवेशः, द्वितीयभागः, प्रथमखण्डः, ISBN - 978-81-88276-39-8, संस्कृतभारती
- श्रीमद्भगवद्गीतायाः परिचयात्मकलेखः
- श्रीमद्भगवद्गीतायाः मूलपाठः
- श्रीमद्भगवद्गीताशाङ्करभाष्येण सह आङ्ग्लानुवादः
- श्रीमद्भगवद्गीताशाङ्करभाष्येण सह
- श्रीमद्भगवद्गीता सान्वयम्, आङ्ग्लानुवादश्च